Ստորգետնյա Անին
Ասում են, որ հնագետները Անիում հայտնաբերել են ստորգետնյա մատակարարման գաղտնի խողովակաշարեր, խճճվող թունելներ, աղոթասրահներ, վանականների խցեր և այլն։ Եվ այս ամենը գետնի տակ․ իսկապես հետաքրքիր է։ Վերջերս եմ իմացել այս մասին, և այս փաստը ստիպեց ինձ մտածել այն ուղղությամբ, որ Անին իսկապես հրաշալի, առեղծվածային և յուրօրինակ քաղաք է եղել, ինչպես նաև հին ժամանակներից եկած հայկական լավագույն քաղաքներից մեկը։ Հայտնաբերողը եղել է մի մարդ, ով բացատրել է, որ 2011 թվականից սկսած Անիում կատարում էր հետազոտություններ, ինչպես նաև այդ ժամանակ ընդգրկվել էր ՄԱԿ-ում։ Նա պատմում է, որ աշխատելիս նկատել են, թե ինչպես է հողի որակը փոխվում, շարունակել են փորել ու նկատել են մի նեղ թունել։ Հայտնաբերել են նաև կահույքի կտորներ, ջարդված սափորներ, հին հայերենով գրված մագաղաթի կտոր։ Տարիներ անց այս ամենը հաստատեցին իտալացի մի շարք հնագետներ, նրանք հայտնաբերեցին նաև ստորգետնյա եկեղեցի։ Անիում մարդկանց մեծ մասն այդ դարում ապրել է քարանձավներում։ Առաջին անգամ «ստորգետնյա Անին», ինչպես այն անվանում էին բնակիչները, հայտնաբերվել է 1880-ական թվականներին։ Ստորգետնյա Անին դեռևս ամբողջովին հայտնաբերված չէ, իսկ հայտնաբերված մասը ծառայել է որպես բնակատեղի։
Կարծում եմ, որ Անին իսկապես հրաշալի քաղաք է, հատկապես այն դարերում երևի թե եղել է առաջիններից։ Ինձ Անին ամբողջովին դուր է գալիս, քանի որ հնուց եկած ամենագեղեցիկ հուշերը հենց այնտեղ են, օրինակ՝ Անիի հայտնի եկեղեցիները, տեսարժան վայրերը, այսօր նաև բացահայտեցի, որ այդ շարքին կարող եմ ավելացնել նաև հին քարանձավները որպես բնակատեղի՝ ստորգետնյա Անին։ Ըստ իս՝ Անին այն եզակի քաղաքներից է, որ ինչքան էլ հետազոտություններ կատարեն այնտեղ, անվերջ կարող են գտնել հետաքրքիր պատմական բաներ, ինչպիսին են Անիի ստորգետնյա գաղտնիքները, որոնք գրավել են բոլոր-բոլորին։