Մարդիկ ուտելիքը ուտելուց հետո մարսում են իրենց կերած ուտելիքը։ Օրգանիզմի` նյութեր և էներգիա հայթայթելու գործընթացը կոչվում է սննդառություն: Կան սննդառության եղանակներ: Սնում հողի միջոցով, արևվի միջոցով, ֆոտոսինտեզի միջոցով: Իսկ բույսերը սնվում են արմատների միջոցով, և հողի միջից վերձնելով բոլոր պարարտանյութերը: Իսկ տերևներով նրանք սնվում են արևվի շողերով: մի բույս կա որը սնվում է ՄԻջատներով դա Ճանճասպան է որովհետև իր հողի մեջ ազոտը քիչ է:
Month: Ապրիլի 2018
Նյութերի տեղափոխումն օրգանիզմում
Կենդանի օրգանիզմերում կատարվում են բարդ գործնթացներ: Բջջում մի օրգանոիդը տեղաշարժվում է մեկից մյուսը: Միաբջջին օգնում է ցիտոպլազման, իսկ բազմաբջջի դեպքում ցիտոպլազմաները միմյանց հետ հաղորդակցվում են: Բուսական բջիջների մեջ, դա անցկացվում է նրբագույն խողովակների միջոցով, ոնոնց միջով անցնում են ջուրը և սննդանյութերը: Բույսերը չունեն այնպիսի օրգաններ, որոնք օգնեն նրանց ապահովելու նյութերի տեղաշարժումը հյուսվածքներում: Բազմաբջջի դեպքում նյութափոխանակությունը անցկացվում է արյունատար համակարգի միջոցով: Նյութի տեղաշարժումը բույսի օրգանիզմում ջուր, հանքային աղեր, թթվածին և ջրային գոլորշի: Արյունը դա կարմիր գույնի հեղուկ է, որը կա մարդու երակներում: Արյունը շնչառական օրգաններից թթվածինը տանում է հյուսվածքներ: Կան միջատներ, որոնց արունատար համակարգը բաց է: Դա սիրտն է և անոթները: Արյունը լավ զարգացած է թռչունների մոտ: Նրաքն ունեն քառախոշ սիրտ, որոնք օգնում են, որպեսզի նա ստանա թթվածին և արյունը ավելի լավը լինի:
Բույսերի բազմացում
Բույսերը բազմանում են անսեռ և սեռական եղանակներով, այդ թվում վեգետատիվ բազմացմամբ, բողբոջմամբ, իսկ ծաղկավոր բույսերի մոտ էվոլյուցիայի ընթացքում ձևավորվել է կրկնակի բեղմնավորումը։ Կանաչ մամուռները բազմանում են սեռական և անսեռ սերունդների հերթափոխով։ Ամռանն ուշադիր դիտելով կարելի է նկատել, որ մամուռներիի առանձին ցողունների կարմրագորշ գագաթներերին, տերևների միջև գտնվում են երկարավուն պարկիկներ, որոնք լցված են բազմաթիվ մանր բջիջներով։ Դրանք արական սեռական օրգաններն են, որտեղ զարգանում են շարժունակ սերմնաբջիջները ` արական գամետները կամ սպերմատոզոիդները։ Մամուռի այդ առանձնյակը կոչվում է արական։ Վառ գունավորում չունեցող մյուս ցողունիկների գագաթին ձևավորվում են սափորաձև իգական սեռական օրգաններ , որտեղ զագանում են ավելի խոշոր բջիջներ ` ձվաբջիջներ։ Դա իգական առանձնյակ է։ Այս երկու տեսակի ցողունները այլ կերպ կոչվում են սերունդ, որոնց վրա զարգանում են սեռական սերունդ, որոնց վրա զարգանում են սեռական բջիջները՝ սպերմատոզոիդներ և ձվաբջիջները։ Անձրևաջրի կաթիլների միջոցով արական բույսից սերմնաբջիջները լողում են դեպի իգական բույսերի գագաթը, այնտեղ հանդիպում ձվաբջջին, և տեղի է ունենում բեղմնավորում ` սպերմատոզոիդի և ձվաբջջի պարունակությունը միաձուլվում է։ Բեղմնավորումից հետո ձևավորվում է զիգոտը , իսկ հաջորդ տարում զիգոտից նույն ցողունի գաաթին զարգանում են ոտիկը և սպորներով լցված տուփիկը։ Տուփիկը կազմված է սափորիկից և կափարիչից , ներսում գգգտնվում է սպորանիումը , որտեղ հասունանում են սպորները։ Ոտիկը և տոփիկը համարվում են մամուռների անսեռ սերունդ։ Սպորները չոր եղանակին բացված տուփիկից ընկնու են և քամու միջոցով տարածվոււմ։Ընկնելով խոնավ հողի վրա , դրանք ծլում են և առաջացնում նուրբ , կանաչ , ճյուղավորված թելիկներ։ Այդ ճյուղավորված թելերի վրա առաջանում են բողբոջներ, որոնցից կրկին զարգանում են մամուռի արական և իգական բույսերը։
Կենդանի օրգանիզմների փոխադարձ կապը
Կենդանի օրգանիզմների միջե կան շատ հետաքրքիր, բազմապիսի կապեր: Դրանք պայմանավորում են կենդանի օրգանիզմների սնունդը, ապահովում նրանց բազմացումը և տարածումը բնության մեջ, կենդանի օրգանիզմների թվաքանակը: Այդ կապերն այդքան էլ պարզ չեն, դրանք կարող են լինել ուղղակի և անուղղակի, միջնորդված:
Գոյության որոշակի միջավայրում մի բույսը կամ կենդանին սովորաբար փոխազդում է մի քանի այլ բույսերի և տարբեր կենդանիների հետ: Այդ կապերն այնքան կարևոր են, որ մի բույսի կամ կենդանու անհետացումը կարող է անդրադառնալ մյուս բույսի կամ կենդանու վրա:
Կենդանի օրգանիզմների փոխադարձ կապերը հաճախ որոշվում են նաև նրանց միայնակ կամ խմբային կենսակերպով:
Օրգանիզմների հարմարվածությունը շրջակա միջավայրի պայմաններին: Կենդանի օրգանիզմներր տարածված են կենսոլորտի տարբեր շերտերում՝ ջրում, հողում, օդում: Սակայն նրանցից յուրաքանչյուրր հարմարված է իր ապրելու միջավայրին, դրանում կատարվող սեզոնային փոփոխություններին: Այդ պատճառով նա ունի տարբեր հարմարանքներ:
Չոր պայմաններում ապրող բույսերը ջուր հայթայթում են տարբեր եղանակներով: Մի դեպքում դա մի քանի, նույնիսկ տասնյակ մետր երկարությամբ արմատային համակարգն է, որր հողում հասնում է հողի խորը շերտերին: Այդպիսին է, օրինակ, անապատներում աճող ուղտի փուշը, որի արմատի երկարությունը հասնում է 20 մետրի: Մի այլ դեպքում դա տերևների փոքր մակերևույթն է, դրանց վրա մազմզուկների զարգացումը: Կան բույսեր, օրինակ՝ կակտուսները, որոնք հյութալի մասերում պաշարում են ջուր:
Ցրտին դիմանալու համար կենդանիները ճարպակալում են, կան այնպիսիները, որոնք ծածկված են փետուրներով կամ բրդով: Կան կենդանիներ, որոնք քուն են մտնում: Հողում ապրող շատ կենդանիները կույր են, բայց ունեն սուր հոտառություն. նրանք լավ են տարբերակում հոտերը: Այդ հարմարանքն օգնում է սնունդ գտնել:
Առավել լավ են արտահայտված ջրում ապրելու համար կենդանիների հարմարանքները: Նրանցից շատերն ունեն մարմնի շրջահոսելի ձև, լողակներ և այլն:
Շրջակա միջավայրին կենդանի օրգանիզմների հարմարվածությունը նրանց կառուցվածքի և կենսագործունեության առանձնահատկությունների արդյունք է:
Շրջակա միջավայրին կենդանի օրգանիզմների հարմարվածությունը հարաբերական է: Միջավայրի պայմանների փոփոխման հետ որոշ հարմարանքներ կարող են կորցնել իրենց նշանակությունը։ Այդ պատճառով մի միջավայրում հարմարված բույսերը և կենդանիները մի այլ միջավայրում կարող են րնկճվել և նույնիսկ մահանալ:
Շրջակա միջավայրի գործունեությունը օրգանիզմի վրա
Բժշկությունը բավարար ապացուցված է համարում, որ շրջակա միջավայր նետվող քրոմը, նիկելը, ասբեստը, բազմաթիվ թունաքիմիկատներ քաղցկեղածին են:
Հատկանշական է, որ Հայաստանում վնասակար արտանետումների նորմայից շեղումներ են արձանագրվում ոչ միայն արդյունաբերական քաղաքներում, այլև անգամ առողջարանային գոտիներում: Ըստ «Հայ էկոմոնիտորինգ» ՊՈԱԿ-ի տվյալների՝ Ծաղկաձորի Սարալանջի փողոցում տեղակայված մոնիտորինգի կայանի սարքերը 2012 թ. օգոստոսին արձանագրել են ազոտի երկօքսիդի միջին ամսական կոնցետրացիայի թույլատրելի նորմայից 1,3 անգամ գերազանցում: Այս տարվա փետրվարին գրանցվել է փոշոու նորմայի 1.5 անգամյա գերազանցում;
Օրգանիզմների բնակեցման վայրերը
Բույսերը և կենդանիները, ինչպես նաև սնկերն ու բակտերիաները Երկրի վրա զբաղեցնում են իրենց կենսագործոնեության համար նպաստավոր տարբեր միջավայրեր։Ջրային միջավայրում ապրելուն հարմարվել են ջրիմուռները և քիչ թվով բարձրակարգ բույսեր։ Այս միջավայրում բույսերը կարող են աճել մի այն համեմատաբար փոքր խորություններում՝ միայն այնտեղ, որտեղ լույս է թափանցում։Ջրային կենսակերպին հարմարված են շատ կենդանիներ (ձկներ, կետեր, խեցգետիններ և այլն)։ Օդացամաքային միջավայրում են ապրում համարյա բոլոր բարձրակարգ բույսերը։ Այստեղ բնական պայմանները շատ բազմազան են, անտառները, մարգագետինները, տափաստանները, այգիներն ու դաշտերը բնորոշվում են իրենց յուրահատուկ կենսաբազմազանությամբ։Այս միջավայրում առատ են օդն ու լույսը, սակայն շատ վայրերում, տարվա եղանակից,օրվա ժամից, աշխարհագրական դիրքից կախված, նկատվում են ջերմաստիճանի և խոնավության խիստ տատանումներ։ Մեծ դեր ունի նաև քամին։ Կենդանիներից օդացամաքային միջավայրում ապրում են միջատները, սողունները, թռչունները, կաթնասունները։Հողային միջավայրում, հատկապես նրա բերրի, հումուսով հարուստ մասում (դուք արդեն գիտեք հողի կազմությունը) ապրում են բազմաթիվ մանր ջրիմուռներ, կան տարբեր բույսերի արմատներ, սերմեր և սպորներ։ Հողում ապրում են նաև տարբեր կենդանիներ` անձրևորդեր, տարբեր միջատներ և նրանց թրթուրները, բազմաթիվ մանրէներ և սնկեր։Օրգանիզմային միջավայրն այն օրգանիզմն է, որտեղ ապրում են մակաբույծ բույսեր (գայլուկ), կենդանիներ (մակաբույծ որդեր, նախակենդանիներ), մանրէներ և սնկեր։
Հայսատանի կարմիր գիրք
Հայաստանի կենդանիների կարմիր գիրք
Կենդանաբանության ինստիտուտը կազմել և 1987 թվականին հրատարակել է Հայաստանի կենդանիների կարմիր գիրքը։ 2010 թվականին հրատարակված Կարմիր գրքում ընդգրկված է 308 տեսակի կենդանի՝ 155 անողնաշարավոր (16 տեսակի փորոտանիներ և 139 միջատներ) և 153 ողնաշարավոր, կաթնասունների՝ 29 (անդրկովկասյան գորշ արջ, կովկասյան ջրասամույր, հովազ, հայկական մուֆլոն և այլն), թռչունների՝ 96 (սովորական ֆլամինգո, մոխրագույն սագ, հայկական որոր, սև անգղ, կովկասյան մայրեհավ և այլն), սողունների՝ 19 (հայկական իժ, կովկասյան կատվաօձ, անդրկովկասյան տակիրային կլորագլուխ, փոքրասիական մողես և այլն), երկկենցաղների՝ 2 (սիրիական սխտորագորտ) և ձկների 2 (իշխան, Սևանի բեղլու) տեսակներ։
Հայաստանի բույսերի կարմիր գիրք
Հիմնական հոդված՝ Հայաստանի բույսերի Կարմիր գիրք
Բուսաբանության ինստիտուտը կազմել և 1989 թվականին հրատարակել է Հայկական ՍՍՀ Կարմիր գիրքը, որտեղ ընդգրկվել են 387 տեսակի անոթավոր բույսեր։ 2007–2009 թթ. ժամանակահատվածում առկա տվյալների և նոր դաշտային ուսումնասիրությունների հիման վրա՝ ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտի և Երևանի պետական համալսարանի մասնագետների կողմից տպագրվել է Հայաստանի Հանրապետության բույսերի Կարմիր գիրքը։ 2010 թվականին հրատարակված Կարմիր գրքում ընդգրկված է 452 բուսատեսակ և 40 սնկերի նկարագրություններ և 223 առանձին մտահոգիչ կարգավիճակով բուսատեսակներ։ Կարմիր գրքում գրանցված 675 բուսատեսակները ներկայացված են միջազգայնորեն ընդունված 6 կարգավիճակով՝ կրիտիկական վիճակում գտնվող, վտանգված, խոցելի, վտանգման սպառնացող վիճակին մոտ, տվյալների անբավարարությամբ և քիչ մտահոգող տեսակներ։ Կարմիր գրքում մանրամասն տեղեկություններ են տրված արգելոցների, Սևան ազգային պարկի, մշակաբույսերի վայրի ցեղակիցների, բուսական ծածկույթի վերաբերյալ։ ՀՀ բույսերի Կարմիր գիրքը հաստատվել է ՀՀ կառավարության 29.01.10 թ. թիվ 72– որոշմամբ:
Հայաստանի տարածքի բույսերի ու կենդանիների որոշ տեսակներ (հայկական արոսենի, արարատյան և ուրարտական ցորեններ, Վավիլովի տարեկան, հայկական լեռնատափաստանային իժ, գանգրափետուր հավալուսն, հովազ) գրանցվել են նաև Բնության պահպանության միջազգային Կարմիր գրքում։
Փոխադրություն
Փոխադրիր առակը:
Քաղաքամերձ գյուղում ապրում էր մի աղքատ փայտահատ: Ամեն առավոտ փայտահատը գնում է անտառ փայտ է կոտրում, որ տանի վաճառի: Այդ գումարով նա գոյատևում էր: Մի անգամ երբ անտառում փայտ էր կոտրում, նրան թվաց, որ ինչ-որ մեկը նրան հետևում է: Փայտահատը շրջվեց, տեսավ մի ծերունու: Ծերունին նրան ասաց.
-Դու շատ վարպետորեն օգտագործում կացինը, այստեղ մի մնա, գնա առաջ:
Փայտահատը գնաց առաջ և տեսավ մի պղնձե հանք: Նա վերցրեց պղինձը և գնաց շուկա, որ վաճառի: Պղինձը վաճառելուց հետո նա շատ գումար վաստակեց: Այդ գումարով նա կարող էր մեկ տարի գոյատևել:
Փայտահատը նորից գնաց անտառ, որ նորից պղինձ վերցնի, բայց նորից հանդիպեց ծերունուն: Ծերունին կրկին ասաց.
-Մի մնա այստեղ, գնա առաջ:
Փայտահատը դժվարությամբ գնաց առաջ և տեսավ մի արծաթե հանք: Նա վերցրեց արծաթը և գնաց շուկա, որ վաճառի: Նորից եկավ անտառ, որ արծաթ վերցնի, բայց ծերունին նորից ասաց.
-Մի մնա այստեղ, գնա առաջ:
Նա շատ դժվարությամբ գնաց առաջ և տեսավ մի ալմաստե հանք: Հանքի առաջ մի մեծ ճահիճ կար:
Վերնագրիր առակը:
Նպատակասլաց փայտահատը և խորհրդավոր ծերունին
Ի՞նչ կանի փայտահատը, կգնա առաջ՝ հաղթահարելով արգելքը, թե ետ կվերադառնա:
Փայտահատը շատ դժվարությամբ կհասնի ալմաստին: Այդ ալմաստը կտանի շուկա վաճառելու և ամբողջ կյանքում գումարի կարիք չի ունենա:
Ո՞րն է առակի փոխաբերական իմաստը:
Մարդը պետք է նպատակասլաց լինի, որ հասնի իր ուզածին:
Թարգմանական նախագիծ Անգլերենից
Bump!
Անգլերեն
In a hole in a wall in a room in a house in a street in a town in a country in the world in the sky there lived a mouse whose name was Albert. He lay on his bed and ate some cheese and watched a spider who was trying to swing from one beam to another. The spider was hanging by a long thread and swung as hard as he could one, then he swung again — two and again — three, and banged his head a great big bump on the other beam, and crawled back on to his web in a very bad temper. He sat down and thought for a bit, then came out and tried again. This time he got across.
Albert grew tired of watching the spider and got up and went to the Zoo to see his friend the kangaroo, whose name was Bob. Bob was wearing some new shoes, which had sponge in the soles to help him bounce better. He was practicing his bouncing when Albert arrived. “Look how high I can bounce,” said Bob. And he bounced up and down. He bounced so high he could see over the fence; then higher and he could’see. over the houses; then higher still, he could see over the tall towers; then higher and just then an airplane was passing and Bob bumped his head a great big bump on the underneath part of it.
“What a bump!” thought Albert.
“Just like the spider’s when he bumped his head on the beam.”
Bob had one more bounce and he bounced as high, almost as high, as the sun.
Then he went and saw his keeper, who bathed Bob’s head with warm water so that the bump didn’t feel so sore.
Then they all had tea.
After tea, Albert went home and got some hot water and bathed the spider’s bump.
“W hat a friend Albert is,” thought the spider’s as he curled up on his web and went to sleep.
Հայերեն
Փոսում, պատում, ննջարանում, տանը, փողոցում, քաղաքում,երկրում, աշխարհում, երկնքում, այնտեղ ապրում էր մի մուկ,որի անունն էր Ալբերտ: Նա պառկած էր իր անկողնում ևուտում էր պանիր և նայում էր, թե ինչպես էր սարդը փորձումօրորվել մի հեծանից մյուսը: Սարդը կախված էր երկար թելիցև օրորվում էր այնքան դժվար, որքան կարող էր, հետո նաճոճորվեց կրկին-հետո երկրորդը, ապա երրորդը և հարվածեցիր գլուխը մեծ հեծանին և սողաց ետ իր վատտրամադրությամբ դեպի սարդոստան: Նա նստեց և մի քիչմտածեց, հետո դուրս եկավ և կրկին փորձեց: Այս անգամ ցավ զգաց:
Ալբերտի հոգնածությունը աճել էր սարդին նայելով, և վերկացավ, գնաց կենդանաբանական այգի տեսնելու իր ընկերկենգուրուին, որի անունն էր Բոբ: Բոբը հագել էր նոր կոշիկներորը նման էր սպունգի, օգնելու նրան ավելի լավ ցատկել: Նասկսեց ցատկել, երբ Ալբերտը ժամանված էր: Տես, թե եսինչպես կարող եմ բարձր ցատկել,-ասաց Բոբը: Եվ նացատկոտում էր վերև-ներքև: Նա ցատկոտում էր այնքանբարձր, որքան նա կարող էր տեսնել ցանկապատը:Հետոավելի բարձր և նա կարող էր տեսնել տարբեր տներ: Հետոավելի բարձր կրկին, որը նա կարող էր տեսնել ուրիշքաղաքներ: Հետո ավելի բարձր և անմիջապես անցավինքնաթիռ և Բոբը գլուխը բռունցքներով հարվածեց մեծ մասի վրա:
-Ինչ հարված է սա,-մտածում էր Ալբերտը:
Հենց նման է սարդի, որտեղ նա հարվածում է հեծանին:
Բոբը ուներ ցատկոտելու ավելի շարժումներ և նա ցատկոտումէր այնքան բարձր, որքա բարձր դեպի արև: Հետո նա գնաց և տեսավ իր պահապանին, ով լողում էր Բոբիգլխում տաք ջրով այսպիսով հարվածը այնքան շատ ցավոտ չէր: Նրանք թեյեցին:
Թեյելուց հետո, Ալբերտը գնաց տուն և խմեց տաք ջուր և լոգանք ընթունեց սարդի հարվածով:
-Ինչ ընկեր է Ալբերտը, -մտածեց սարդը կծկվելով իր սարդոստայնի մեջ և քնելով:
Տեքստը թարգմանեցին Մարիաննա Մանուկյանը և Կարինա Մանուկյանը
Մանուկյան Կարինա 